(သုတကမာၻဂ်ာနယ္ အတြဲ (၅) အမွတ္ (၂၉) တြင္ ေဖာ္ျပပါရွိေသာ ေဆာင္းပါးျဖစ္ပါသည္။)
Returning Soldier Effect သို႔မဟုတ္ လူသားမ်ိဳးဆက္ပြားျခင္းဆိုင္ရာ သဘာဝျဖစ္စဥ္တစ္ခု
ေဒါက္တာ ႏိုင္ေဆြဦး
ေသနဂၤမဟာဗ်ဴဟာေလ့လာေရးအဖြဲ႔
နိဒါန္း
နာမည္ေက်ာ္ စစ္ဘက္သေဘာတရား ေတြးေခၚပညာရွင္တစ္ဦးျဖစ္သူ ပရပ္ရွား ဗိုလ္ခ်ဳပ္ Carl von Clausewitz က စစ္ဆိုသည္မွာ ႏိုင္ငံေရးအား အျခားနည္းလမ္းမ်ားျဖင့္ ဆက္လက္လုပ္ေဆာင္ျခင္း (War is the continuation of politics by other means.) ဟု ေရးသားခဲ့သည္။ လူသားမွန္လွ်င္ စစ္ပြဲႏွင့္မကင္းႏိုင္ဟုပင္ဆိုရေပမည္။ စစ္ပြဲမ်ားသည္ လူသားတို႔၏ စီးပြားေရး၊ လူမႈေရး၊ က်န္းမာေရးႏွင့္ ေန႔စဥ္လူမႈဘဝကို ႐ိုက္ခတ္လ်က္ရွိသည္။
က်န္းမာေရးရႈေထာင့္မွ ထူးျခားျဖစ္စဥ္တစ္ခု
က်န္းမာေရး အထူးသျဖင့္ မ်ိဳးဆက္ပြားက်န္းမာေရး (Reproductive Medicine) ရႈေထာင့္က ေလ့လာၾကည့္လွ်င္ Returning Soldier Effect ဟူေသာ သဘာဝျဖစ္စဥ္တစ္ခု ရွိသည္။ ထို Returning Soldier Effect သည္ ကမာၻေပၚတြင္ စစ္ပြဲႀကီးမ်ား ျဖစ္ပြားေနစ ဥ္အခ်ိန္အတြင္းႏွင့္ထိုစစ္ပြဲႀကီးမ်ား ၿပီးလွ်င္ၿပီးခ်င္း ေမြးဖြားလာေသာ ကေလးမ်ား အခ်ိဳးအစားအရ ေယာက်္ားေလးဦးေရက မိန္းကေလးဦးေ ရထက္ သာလြန္မ်ားျပားသည့္ သဘာဝျဖစ္စဥ္တစ္မ်ိဳးကို ဆိုလိုသည္။ ထိုသို႔ မ်ားျပားရျခင္း၏ အေၾကာင္းရင္းကိုမူ ေဖာ္ထုတ္ႏိုင္ျခင္း မရွိေသးေပ။ သို႔ေသာ္ ထိုျဖစ္စဥ္သည္ လူသား က်ား၊မ ကြဲျပားျခားနားမႈအခ်ိဳး (Human Sex Ratio) အား လႊမ္းမိုးေနသည့္ အခ်က္မ်ားအနက္ တစ္ခု အပါအဝင္ျဖစ္သည္။
ထိုသဘာဝျဖစ္စဥ္အား ပထမဆုံး ေဖာ္ထုတ္ေတြ႕ရွိသူမွာ ဂ်ာမနီႏိုင္ငံ ဂ်ီးနားတကၠသိုလ္ (University of Jena) မွ Carl Dusing ျဖစ္သည္။ ၁၈၈၃ ခုႏွစ္တြင္ ထိုျဖစ္စဥ္အား ရွာေဖြေတြ႕ရွိျခင္းျဖစ္ရာ သူက ကမာၻႀကီး ပိုေနၿမဲ က်ားေနၿမဲ မူလအတိုင္း ရွိေနေစရန္ သဘာဝ၏ ထိန္းညႇိေပးမႈတစ္ခုဟု ေရးသားခဲ့သည္။
ဩစေၾတးလ်လူမ်ိဳး သမားေတာ္ Arthur Davenport က Carl Dusing ၏ ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားကို အေျခခံၿပီး ၁၈၉၉ ခုႏွစ္တြင္ အႏုမာနတစ္ရပ္ကို ေဖာ္ထုတ္ခဲ့ပါသည္။ သူ၏ အႏုမာနမွာ Returning Soldier Effect သည္ စစ္ပြဲမွ ျပန္လာသူ စစ္မႈထမ္းမ်ား၏ က်န္းမာေရးသည္ ၎တို႔၏ ဇနီး သို႔မဟုတ္ ၾကင္ေဖာ္ၾကင္ဖက္တို႔၏ က်န္းမာေရးႏွင့္ ႏႈိင္းယွဥ္ပါက အားနည္းေနျခင္းဟူေသာ ကြဲျပားျခားနားခ်က္ေၾကာင့္ ျဖစ္သည္ဟူေသာ ေဖာ္ထုတ္ေတြ႕ရွိမႈျဖစ္သည္။
Brain MacMahon ႏွင့္ Thomas F. Pugh တို႔၏ ၁၉၅၄ ခုႏွစ္က ပုံႏွိပ္ထုတ္ေဝေသာ သုေတသနစာတမ္းတစ္ခုတြင္ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုတြင္ ၁၉၄၅ မွ ၁၉၄၇ ခုႏွစ္မ်ားအတြင္း အသက္ရွင္လ်က္ ေမြးဖြားခဲ့ေသာ လူျဖဴကေလး က်ား၊မ ကြဲျပားျခားနားမႈ အခ်ိဳးအရ ေယာက်္ားေလးဦးေရမွာ သိသာထင္ရွားစြာ မ်ားျပားလ်က္ရွိေၾကာင္း ေတြ႕ရသည္။ အျမင့္ဆုံးအခ်ိန္ကာလမွာ ၁၉၄၆ ခုႏွစ္ ျဖစ္သည္။ ထိုအခ်ိန္မွာ ဒုတိယကမာၻစစ္အၿပီးကာလပင္ျဖစ္သည္။
အရပ္ရွည္ျခင္းႏွင့္ ပတ္သက္ဆက္ႏြယ္မႈ
၂၀၀၇ ခုႏွစ္တြင္ Satoshi Kanazawa က ထို Returning Soldier Effect မွာ အရပ္ရွည္ေသာ စစ္သည္ေတာ္မ်ားသည္ တိုက္ပြဲအတြင္း အသက္ရွင္သန္ႏိုင္ေျခ မ်ားျပားၿပီး အရပ္ရွည္ေသာ မိဘမ်ားမွ သားေယာက်္ားေလးမ်ား ေမြးဖြားႏိုင္ေျခ ျမင့္မားသည္ဟူေသာ အခ်က္ေၾကာင့္ျဖစ္သည္ဟု သီအိုရီတစ္ခုကို ေဖာ္ထုတ္ေရးသားခဲ့ပါသည္။ အျပန္အလွန္အားျဖင့္ သမီးမိန္းကေလး ရႏိုင္ေျခမ်ားသည့္ အရပ္ပုေသာစစ္သည္မ်ားသည္ စစ္ပြဲအတြင္း က်ဆုံးႏိုင္ေျခမ်ားသည္ဟု ဆိုသည္။ သူ၏ သုေတသနမွာ ပထမကမာၻစစ္ကာလက ၿဗိတိသွ်ၾကည္းတပ္၏ မွတ္တမ္းမ်ားအေပၚ အေျခခံ ျပဳလုပ္ထားျခင္းျဖစ္သည္။ ထိုသုေတသနအရ တိုက္ပြဲမ်ားအၿပီး အသက္ရွင္လ်က္ က်န္ရစ္သူ စစ္သည္မ်ား၏အရပ္သည္ က်ဆုံးစစ္သည္မ်ား၏ အရပ္ထက္ ပ်မ္းမွ် တစ္လက္မ (၃.၃၃ စင္တီမီတာ) ပိုမိုရွည္ေလ့ရွိသည္ဟူေသာ အခ်က္ကို ေတြ႕ရွိခဲ့သည္။ ထိုသုေတသနတြင္ အရပ္ရွည္ေသာ စစ္သည္မ်ား၏ ပ်မ္းမွ်အရပ္ အတိုင္းအတာမွာ ၆၆.၄ လက္မ သို႔မဟုတ္ ၅ ေပ ၆.၄ လက္မ ျဖစ္ၿပီး အရပ္ပုသူမ်ား၏ ပ်မ္းမွ်အရပ္မွာ ၅ ေပ ၅.၅ လက္မ ျဖစ္သည္။
မည္သည့္အတြက္ အရပ္ရွည္ေသာ စစ္သည္မ်ားက အရပ္ပုသူမ်ားထက္ စစ္ပြဲအတြင္း အသက္ရွင္သန္ႏိုင္ေျခမ်ားသည္ ဟူေသာ အခ်က္အား ေလ့လာေဖာ္ထုတ္ထားခ်က္မ်ားလည္း ရွိသည္။ ဤေနရာတြင္ အက်ယ္တဝင့္ မေဖာ္ျပေတာ့ပါ။
အမ်ိဳးသမီးမ်ား၏ ေဟာ္မုန္း အေျပာင္းအလဲ
Valerie Grant က စစ္အတြင္း အမ်ိဳးသမီးမ်ား၏ ေဟာ္မုန္း အေျပာင္းအလဲေၾကာင့္ ပိုမို ဦးေဆာင္ လႊမ္းမိုးခ်ဳပ္ကိုင္လိုသည့္ အခန္းက႑သို႔ ယိမ္းယိုင္သြားျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္သည္ဟူေသာ ယူဆခ်က္ ထုတ္ခဲ့သည္။
William H. James က စစ္ျပန္စစ္သည္ေတာ္မ်ား၏ လိင္ဆက္ဆံေသာ အႀကိမ္အေရအတြက္ မ်ားျပားျခင္းကလည္း ထို Returning Soldier Effect ျဖစ္ႏိုင္ေသာ အေၾကာင္းအရင္းတစ္ခုဟု ၂၀၀၈ ခုႏွစ္တြင္ ေဖာ္ထုတ္ခဲ့သည္။ သို႔ေသာ္ သူက အီရန္ – အီရတ္ စစ္ပြဲအၿပီး အီရန္တြင္ ေယာက်္ားေလး ေမြးဖြားႏႈန္း က်ဆင္းခဲ့သည္ကိုေတာ့ ေတြ႕ရွိခဲ့သည္။ ဤသည္မွာ စိတ္ဓာတ္ေရးရာ စိုးရိမ္ေၾကာင့္ၾကဖိစီးမႈမ်ားသည္ သားေယာက်္ားေလး ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ထားရေသာ မိခင္မ်ားအား အခ်ိဳးအစား မညီမွ်စြာ ကိုယ္ဝန္ဖ်က္ခ်ျခင္းကို ျဖစ္ေပၚေစေၾကာင္း ေတြ႕ရသည္။ ထိုသို႔ ဖ်က္ခ်ျခင္း မျပဳလုပ္ပါက သားေယာက်္ားေလး အေရအတြက္ ပိုမ်ားႏိုင္သည္။
နိဂုံး
၂၁ ရာစုတြင္ ကမာၻစစ္ဟု သတ္မွတ္ရေလာက္သည့္ စစ္ပြဲႀကီးမ်ား ျဖစ္ပြားျခင္း မရွိေသးေသာ္လည္း ေဒသတြင္း အကန႔္အသတ္ျဖင့္ ျဖစ္ပြားသည့္ စစ္ပြဲမ်ား မ်ားစြာရွိပါသည္။ ဉပမာအားျဖင့္ အေမရိကန္ ဦးေဆာင္ေသာ မဟာမိတ္တပ္မ်ား ၂၀၀၁ ခုႏွစ္တြင္ အာဖဂန္နစၥတန္ႏိုင္ငံအား ဝင္ေရာက္သိမ္းပိုက္သည့္ Operation Enduring Freedom၊ ၂၀၀၃ ခုႏွစ္တြင္ အီရတ္ႏိုင္ငံအား က်ဴးေက်ာ္သိမ္းပိုက္ခဲ့သည့္ Operation Iraqi Freedom၊ အေရွ႕အလယ္ပိုင္းေဒသမွ အျခားႏိုင္ငံမ်ား၏ ပဋိပကၡျဖစ္စဥ္မ်ားႏွင့္ ယခုေနာက္ဆုံး ႐ုရွားက ယူကရိန္းတြင္ ဆင္ႏႊဲေနသည့္ အထူးစစ္ဆင္ေရးမ်ားအတြင္း Returning Soldier Effect အား ေလ့လာသင့္ပါသည္။ ထို႔အျပင္ ျပည္တြင္းပဋိပကၡ ကာလၾကာျမင့္စြာ ျဖစ္ပြားေနေသာ ႏိုင္ငံမ်ားတြင္လည္း ထိုျဖစ္စဥ္၏ အက်ိဳးသက္ေရာက္ျခင္း ရွိ မရွိ ေလ့လာျခင္းအားျဖင့္ လူဦးေရ ပ်ံ႕ႏွံ႔ေနထိုင္မႈပုံစံ၊ လူဦးေရတိုးပြားႏႈန္းႏွင့္ က်ား၊မ ကြဲျပားျခားနားမႈအခ်ိဳး စသည္တို႔ကို ေဖာ္ထုတ္ႏိုင္မည္ျဖစ္ေၾကာင္း ေရးသားေဖာ္ျပအပ္ပါသည္။
ေဒါက္တာႏိုင္ေဆြဦး
ေသနဂၤမဟာဗ်ဴဟာေလ့လာေရးအဖြဲ႔
